جراحی فک و صورت ( maxillofacial surgery ) یکی از دوره‌های تخصصی دندانپزشکی است که شامل تشخیص و درمان‌های جراحی ، غیر جراحی و جانبی بیماری‌ها ، ضایعات ، صدمات ، ناهنجاری ها و نواقص استتیک و فانکشنال مادرزادی و اکتسابی نسج نرم و سخت ناحیه دهان و فک و صورت می‌باشد .
جراحی فک و صورت ، یا ارتوگناتیک ، را یک جراح دهان و فک و صورت ( Oral and maxillofacial surgery ) جهت اصلاح انواع ناهنجاری‌های کلی و جزئی دندانی و اسکلتی از جمله ردیف نبودن دندان‌ها و تراز نبودن فک ها انجام می‌دهد .
این نوع جراحی می‌تواند جویدن ، صحبت کردن و نفس کشیدن را بهبود ببخشد . اگر چه جراحی فک و صورت می‌تواند ظاهر چهره بیمار را تا حد زیادی بهبود بدهد ، اما این عمل با هدف اصلاح مشکلات عملکردی انجام می‌شود .
دندانپزشک ، ارتودنتیست و جراح دهان و فک و صورت با همکاری هم مشخص می‌کنند که به جراحی فک و صورت یا ارتوگناتیک نیاز دارید یا خیر. جراح دهان و فک و صورت تعیین می‌کند که کدام عمل جراحی فک و صورت برایتان مناسب است و خود او جراحی را انجام می‌دهد.
باید این مسئله را بپذیرید که درمان کامل شما ، که احتمالاً شامل انجام ارتودنسی پیش و پس از جراحی نیز می‌شود، ممکن است چند سال طول بکشد. جراح دهان و فک و صورت و ارتودنتیست درک می‌کنند که این کار مستلزم تلاش طولانی مدت شما و خانواده‌تان است ، به همین دلیل تلاش خواهند کرد تا زمان مورد نیاز برای درمانتان را به شکل واقع بینانه ای برایتان برآورد کنند .
عوامل ایجاد مشکلات مفصل فک
حرکت مفصل گیجگاهی فکی ترکیبی از یک حرکت باز و بسته کردن همراه با یک حرکت لغزشی است که عملکرد صحیح آن به سلامت دیسک و مفصل، هماهنگی میان اعصاب و عضلات جونده و روابط مناسب بین دندان‌ها بستگی دارد.
این مشکل در خانم‌های رده سنی ۳۰ تا ۵۰ سال، کسانی که دچار ناهنجاری فکی هستند یا افراد مبتلا به برخی سندرم‌های مادرزادی خاص شیوع بیشتری دارد.
جراح فک و صورت می تواند بسیاری از اختلال های ایجاد شده را اصلاح کند ، اما طیف جراحی های فک و صورت کدام اند و جراحان این رشته کدام ناهنجاری های چهره را اصلاح می کنند ؟
♦♦ شکستگی های فک و صورت :
این نوع صدمه ها را بیشتر در افرادی می بینیم که ضربه سنگینی به صورتشان وارد شده مثلا در اثر نبستن کمربند ایمنی با صورت به داشبورد یا فرمان اتومبیل برخورد کرده اند و تمام یا بخشی از استخوان های صورتشان خرد شده است. درمان شکستگی صورت خیلی مهم تر و پیچیده تر از شکستگی های سایر نقاط بدن است.
تقدم، تاخر، جا انداختن و ثابت و تنظیم کردن استخوان ها در موقعیت مناسب، کاری دقیق و میلی متری است. درمان شکستگی در استخوان پا بیشتر از نظر برگشت عملکردی فرد است اما در شکستگی های صورت باید علاوه بر بازسازی سیستم جونده و تکلمی ، استخوان ها به طور میلی متری بازسازی شوند زیرا کوچک ترین اختلال در تنظیم، روی زیبایی و ظاهر فرد اثر منفی خواهد داشت.
♦♦ تومورها و کیست های فک و صورت :
برای حذف یک تومور یا کیست جراح باید از همان ابتدا به فکر بازسازی صورت باشد . حذف تومور همزمان با حذف بخشی از بافت نرم، بافت سخت یا قسمتی از سیستم دندانی است. فرض کنید برای برداشتن تومور ناچار به حذف ۱۰ دندان اطراف آن باشیم. بیمار با ۱۰ دندان از دست داده دچار اختلال در سیستم جونده می شود. برای ترمیم ابتدا باید استخوان ناحیه ای که قرار است دندان ها بر آن سوار شوند، بازسازی و سپس ایمپلنت گذاشته شود.
♦♦ جراحی اصلاحی صورت (جراحی ارتوگناتیک) :
یکی از اختصاصی ترین جراحی ها که متخصصان فک و صورت انجام می دهند، اصلاح بدشکلی های چهره ای در کسانی است که صورتشان به طور ژنتیکی مشکل دارد ؛
مثلا صورت بلندی دارند ، دندان ها به دلیل اسکلت فک روی هم چفت نمی شوند، کام گنبدی دارند، فکشان بیش از حد جلو یا عقب است یا به دلایل اکتسابی مثل مکیدن انگشت شست در کودکی ، تنفس دهانی یا آسیب به کوندیل در کودکی ، فکشان دچار رشد غیرعادی و بدشکلی شده است.
برای جراحی این افراد ، همه تغییرات بعد از آنالیز رادیوگرافی و عکس صورت ( فتوگرافی ) بیمار، روی قالب گچی اعمال می شد اما امروزه این تغییرات را به وسیله رایانه انجام می دهند.
♦♦ بازسازی استخوان فک برای جای گذاری ایمپلنت :
کاشت دندان به وسیله بسیاری از دندان پزشکان انجام می شود. برای نصب ایمپلنت به استخوانی نیاز است که از نظر کمی و کیفی شرایط خوبی داشته باشد.
بعضی از افراد بعد از از دست دادن دندان ، نمی دانند چگونه از فک خود محافظت کنند زیرا جای دندان از دست رفته نباید به مدت طولانی خالی بماند وگرنه آن قسمت از فک دچار تغییر شکل و تحلیل خواهد شد و برای کاشت دندان ، بازسازی استخوان ضرورت می یابد.
♦♦ بیماری های مفصل گیجگاهی :
درد مفصل ، باز و بسته شدن آن توام با صدا یا محدودیت در باز و بسته شدن و انحراف فک ، از اختلال های شایع مربوط به مفصل گیجگاهی هستند . برای درمان شاید به شستشوی مفصل و گاهی هم جراحی نیاز باشد که در آن دیسک مفصلی اصلاح یا ترمیم و به محل مناسب بازگردانده می شود.
♦♦ نقایص مادرزادی مثل شکاف کام و لب :
برای برطرف کردن این نقص به توالی درمانی نیاز است . جراحی ها باید از ۲ تا۳ ماه بعد از تولد با ترمیم شکاف لب ، از ۶ ماهگی تا ۵/۱ سالگی ترمیم شکاف کام و شکاف استخوان هم با پیوند استخوان در۷ تا ۱۱ سالگی انجام شود.
البته بیماری که دچار شکاف لب و کام است، باید تا ۲۰ سالگی تحت درمان گروهی متشکل از جراح فک و صورت ، دندان پزشک کودکان ، متخصص ارتودنسی ، متخصص گوش و حلق و بینی ، گفتاردرمانگر و روان شناس باشد. در سنین بالاتر نیز جراحی های اصلاح شکل صورت (ارتوگناتیک) و نهایتا جراحی زیبایی بینی (راینوپلاستی) و ترمیم مجدد لب تا به دست آمدن شکل ایده آل چهره انجام می گیرد.
♦♦ اعمال جراحی مختلف :
جراحی دندان نهفته ( دندان نهفته در مجاورت کانال عصب فک قرار گرفته است بنابراین خروج آن باید با احتیاط و دقت انجام بگیرد و طوری خارج شود که به عصب فک صورت آسیب نرسد )، جراحی بینی، پلک، چانه، تزریق چربی، تزریق ژل، ساکشن چربی ناحیه غبغب، لیفت ابرو و پیشانی و همه اعمالی که به بهبود نقایص یا نازیبایی ها از دید بیمار کمک می کند، از دیگر کارهایی هستند که جراحان فک و صورت می توانند آنها را انجام دهند .